Yəhudilər Fatimilər və Monqollar Dövründə

Fatimi xəlifəsi Mustansir Billahın lələsi yəhudi Ebu Səid Tustəri idi. Bu dövrdə yəhudilərin nüfuzu o qədər güclənmişdiki, Misirli şair İbn əl Bəvvab bu barədə şer yazmışdı:
 Bir dövrki, adı dövrü yəhudi,
Para onda, şöhrət onda şan onda,
Vəzird ə onlardan, padşah da
Demədimmi a misirli mən sənə,
Yəhudi ol, Yəhudi ol, Yəhudi!
Fələk belə yəhudi, görmədinmi?
  Fatimilər dövründə (10-12 əsrlər) yazılan bu şeri XXI əsrlə müqayisə etsək görərik ki, yəhudilərin durumunda dəyişən heç nə yoxdur. Şer indi də aktullığını saxlıyır.
  Tustərin nüfuzu o qədər artdıki, digər vəzir tərəfindən hiylə qurularaq öldürüldü. Xəlifə bu dəfə Tustərin qardaşı Ebu Nasrı xüsusi divan katibi təyin etdi.



 Olearu "Müxtəsər Fatimi Xəlifəliyi Tarixi' kitabında belə yazır; Şərqdəki sistem yəhudi və qibtilərə elə fürsətlər verdiki, bütün xainliklərini göstərdilər. Sivil görəvlərdə yəhudi və xristiyanlardan istifadə edilmə islam ölkələrində yayğın idi. Amma Fatimilər bu mövzuda çox aşırı getdilər.
 Müsəlmanların Fatimi dövlətində məruz qaldığı təqiblər əslində Fatimi ölkəsindəki qeyri müsəlmanların özəlliklə, yəhudi nüfuz sahiblərinin planları idi. Nümunə olaraq, Dr. Həsən İbrahim Həsənin də qeyd etdiyi kimi, hicri 381-ci ildə Misir xalqından birinin yanında Malik b. Enesin "Muvatta" adlı əsəri tapıldığı üçün döyülərək küçələrdə sürünmüş, məscidlərin, dukanların, evlərin divarlarına Ashabi-ikrama, xüsusilə Ömərə, Əbubəkirə, Osmana lənətlər yağdıran yazılar yazılmışdı. Bu dövrdə xəlifə 365-386 illərində hakimiyyətdə olan Əziz Billah idi. Bu böyük xəlifənin vəzir-əzəmi daha öncə babası da vəzir olan yəhudi Yaqub b. Killisdi. Sözü gedən xəlifə Şam vilayətini də yəhudi Münşinin idarəsinə vermişdi.
 Yaqub b. Kilis xəlifəyə Misiri fəth etməyi tövsiyyə etmişdi. Yəhudilər bu dövrdə Abbası xilafətinin paytaxtı, orada parlayan elm işığına böyük kin bəsləyirdilər.
 Yəhudi Ali Qurumu tarixi təcrübəsi və xəbis zəkasıyla Şimali Afrikada meydana çıxan yeni güc Fatimi dövlətinin Bağdadın rəqibi olacağını anlamışdı.
Moğollar Hülakinin komandanlığında Bağdada hücum edərək (1258) Bağdadı ələ keçirdilər və Abbasi xəlifəsi Mutasim və ailəsini öldürdülər.
  Tarixçi Wells belə yazır; " O dönəmdə monqollar islama qarşı aşırı bir düşmənlik göstərdilər. Bağdadı ələ keçirdiyində yalnız şəhər əhalisini öldürməklə kifayətlənmiyib Şumerlərdən bəri Əl- Cəzirəni abad hala gətirən qədim suvarma sistemini məhv etdilər. O tarixdən etibarən Əl-Cəzirə xarabaya çevrildi.(səh.229)
 Moğollar buranı idarə etmək üçün yəhudi və xristiyanlardan istifadə etməyə başladılar.
  Xaçlı səfərləri üzrə tədqiqatçı alim Steven Runciman məşhur yazısında belə deyir; Yəhudi Saad əd Dövlə əmisi Sultan Əhmədin öldürülməsindən sonra taxta çıxan elxani Arqunun vəziri idi.
 Sultan Əhməd uşaqlığında xristiyan nəsturi məzhəbi üzrə yetişdirilmiş ömrünun sonuna yaxın islama meyl etmişdir. 1282- ildə taxta çıxandan sonra islamı qəbul etdiyini açıqlamışdır.1284- cü ildə sui qəsd nəticəsində öldürülmüşdür. Taxta Arqun ağa çıxmış və xristiyan qərbi Suriya və Fələstini işğal etməkçin qışqırtmışdı. Lakin o sıralar Qərbin başı vətəndaş müharibələrinə qarışmışdı.
 Doktor Mustafa Şeyba belə yazır; Moğollar daha öncə Mosul bazarında dəllallıq edən Səəd əd Dövləni  təbabətdəki məharətinə görə və monqol dilini yaxşı bildiyi üçün çox bəyənərək onu və oğlunu ölkələrinə gətirdilər. Bundan başqa 1288-ci ildə Tiflisdən bir qrup yəhudini Bağdada göndərərək onları müsəlman icmalarının başına gətirdilər.
 Özünü Səəd əd Dövlə kimi tanıdan bu yəhudi monqollar arasında yerini bərkitdikdən sonra 1289-cu ildə  mülklərini geri almaqçın İraqa gəldi və İraqın işləri ona və qardaşlarına tapşırıldı.
 Səəd əd Dövlənin Musa ibn Cəfərin qəbrini təhqir etməsi. müsəlmanların müqəddəs saydığı şeylərə dil uzatması musəlmanların qəzəbinə səbəb oldu. Səəd əd Dövlə və qardaşları xalq tərəfindən öldürüldü.
 Yəhudilər hökmdarın bütpərəst olmasından cəsarətə gəlib islama qarşı hücumlarını artırmışdılar. İzzuddevle ibn Kemmunə adlı bir yəhudi. yazdığı kitabda islamın müqəddəslərini təhqir etmişdi. Sonunda xalq ayaqlandı və Hillə şəhərində onu tutub öldürdülər.
   Gördüyünüz kimi yəhudilər orta əsrlərdə də öz fitnəkar fəaliyyətlərini  davam etdiriblər və bu məqsədlə islami firqələrdən istifadə ediblər